We houden de wet aan voor verlengde jeugdhulp: hulp aan jeugdigen tussen de 18 en 23 jaar.
In verschillende culturen komt direct taalgebruik van de arts over het einde van medische mogelijkheden van de patiënt als een schok over. In verschillende religies kan nooit de arts zeggen of de patiënt dood gaat. Dit is in hun visie voorbehouden aan God/ Allah.
Welke factoren spelen een rol bij de behandeling? Er zijn een groot aantal factoren die een rol spelen bij beslissingen over welke behandeling in de palliatieve fase het meest passend is. Het belang van het kind staat altijd voorop en elk kind dient met waardigheid, respect en privacy behandeld te worden. Zorgverleners overleggen voortdurend met u en met uw kind over de keuze’s en de te nemen stappen. Ze doen dit op een manier die voor u en uw kind begrijpelijk is. Uw mening en wensen en die van uw kind moeten zwaar wegen in afwegingen over alle aspecten van de zorg. Indien nodig biedt men u een second opinion aan.
Bij sommige moslims kan het voorkomen dat men het belangrijk vindt dat de zieke niet te weten komt wat hem of haar mankeert. Zeker als het om een levensbedreigende ziekte gaat. In meer culturen gaat het ‘welzijn’ van de patiënt boven diens (recht op) waarheid. De patiënt wordt beschermd. Dit is helemaal aan de orde als het om een kind gaat. Een woord als ‘kanker’ mag niet vallen.
Doop of ziekenzalving kan voor kind en familie een christelijk ritueel zijn om de onderlinge verbondenheid in liefde tot uiting te brengen en te delen in de verwachting dat deze verbinding tot over de grenzen van het leven standhoudt. De geestelijke verzorging kan hierin een rol vervullen. Maar natuurlijk ligt een geloofsgemeenschap in de buurt nog meer voor de hand, zeker als het kind thuis is.
Close-reading betekent dat een tekst meerdere keren gelezen wordt. Iedere keer wordt er stil gestaan bij een ander leesdoel. Een tekst wordt hierdoor vanuit meerdere perspectieven belicht.
In veel culturen en godsdiensten treft de ziekte van een lid van de familie het geheel. Zo veel mogelijk mensen zijn in moeilijke fases aanwezig. In het ziekenhuis of thuis. Het is hun godsdienstige plicht om ‘er te zijn’. De familie wordt vaak betrokken bij keuzes op medisch-ethisch terrein.
Gezamenlijke besluitvorming is een centraal element binnen de kinderpalliatieve zorg. In de richtlijn kinderpalliatieve zorg is er een hoofdstuk gewijd aan besluitvorming. Hierin wordt een samenvatting gegeven van de bestaande kennis, en er worden 26 aanbevelingen gedaan over de algemene aspecten van het continue proces van gezamenlijke besluitvorming.
Het handvest is een beschrijving van hoe goede kinderpalliatieve zorg er in Europa uit zou moeten zien vanuit perspectief kind, gezin en zorgprofessional.
Hindoestanen kennen vele rituelen die de ziel van de mens begeleiden. Deze voltrekken zich met name in familieverband thuis met de eigen huispandit. Toch kan het goed zijn hiernaar te vragen. De Hindoestanen kennen heel veel afscheidsrituelen die in huiselijke kring voltrokken worden. Het moment van overlijden is zeer belangrijk en moet onmiddellijk gemeld worden aan de huispandit om de te verrichten rituelen te bepalen.
Het hebben en houden van hoop is in veel godsdiensten een godsdienstige plicht. Verlies je de hoop dan zeg je daarmee dat God uiteindelijk niet de touwtjes in handen heeft. In de islam is het een plicht om ook voor een ander de hoop hoog te houden. Beter sterft iemand die denkt dat hij zal genezen – want zijn gemoed zal nog vol verwachting zijn – dan dat iemand zonder hoop en zonder geloof gaat.
Wie ongeneeslijk ziek is en niet meer thuis kan of wil wonen, krijgt in een hospice goede zorg en aandacht in een huiselijke sfeer in de laatste levensfase.
Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) is een onafhankelijk kennisinstituut voor de oncologische en palliatieve zorg.
Voor veel godsdiensten, waaronder de joodse, is het van belang het lichaam na overlijden zo min mogelijk te verstoren.
Anders dan een hospice voor volwassenen, zijn kinderhospices er alleen voor kinderen die doodziek zijn en terminale zorg nodig hebben. Het is een huis waar zieke kinderen korte óf langere tijd kunnen verblijven waardoor ouders en het gezin even rustig op adem kunnen komen terwijl de zorg voor hun kind in professionele handen is.
Een verpleegkundig kinderzorghuis is een huis waar zieke kinderen/jongeren van 0 tot en met 18 jaar, vaak met complexe zorgvragen, (tijdelijk) kunnen verblijven of logeren. De verzorging en verpleging die 24 uur per dag, 7 dagen per week wordt gegeven, staat helemaal in het teken van wat een kind nodig heeft om ondanks de ziekte of beperking zich prettig te voelen.
Een ziekte die hoogstwaarschijnlijk zal uitlopen op een vroegtijdige dood, maar waarbij ook de kans bestaat op langdurig overleving tot aan de volwassen leeftijd.
Aandoening waarbij het kind meestal vroegtijdig dood gaat.
Bijvoorbeeld dat een kind met een kaal hoofd op school snel te horen zal krijgen wat hij of zij heeft.
In het symbool dat voor ouders betekenis heeft, zoals de vlinder, een vogeltje, een libelle, etc., dat zich op specifieke momenten aan de familie laat zien. Maar ook door middel van storingen in elektrische apparaten als de tv of dvd-speler. Deze ervaringen hebben grote betekenis voor de personen die ze meemaken, maar worden niet vanzelfsprekend met buitenstaanders gedeeld uit angst daarin afgewezen te worden.
Voor moslims kan het zinvol zijn om te verwijzen naar of contact op te nemen met een imam om met recitaties uit de koran de overgang van de ziel naar het paradijs zo makkelijk mogelijk te maken. Deze gebeden en recitaties zijn echter geen noodzakelijk ritueel i.t.t. de begrafenisrituelen. In de islam is het belangrijk dat mensen uit de geloofsgemeenschap een rituele wassing , vergezeld door Koranrecitaties, verrichten en het lichaam in een speciaal gewaad wikkelen. Van te voren afstemming over wie wat doet, is gewenst.
Er zijn ook vele niet-godsdienstige afscheidsrituelen, die in veel gevallen spontaan ontstaan, Kinderen en ouders zoeken soms eigen rituelen uit. Bv het samen kijken van de babyfoto’s en herinneringen ophalen aan de vroege kinderjaren.
Weliswaar schrijft de islam voor dat het lichaam in een staat van heelheid aan Allah zou moeten worden teruggegeven, maar het leven gaat altijd voor de leer. Als het leven van een ander in het geding is, is ook orgaandonatie bij leven mogelijk. Op al deze gebieden bestaat echter in de persoonlijke beleving van mensen grote weerstand.
Met partners worden in dit stuk bedoeld: professionals / organisaties / vrijwilligers / bestuurders / patiënten en naasten.
Regio Utrecht betreft de regio’s Noordwest Veluwe, Eemland, Utrecht stad, Noordwest-, Zuid- en Zuidoost Utrecht en Rivierengebied.
Regio Zuidoost betreft de regio’s Oost-Veluwe, Zutphen, Achterhoek, De Liemers, Arnhem, Gelderse Vallei, Zuid-Gelderland, Noordelijke Maasvallei. Oss-Uden-Veghel en ’s Hertogenbosch-Bommelerwaard.
Regio Holland Rijnland betreft de regio’s Zuid-Holland Noord, Midden-Holland, Haaglanden en Delft-Westland-Oostland.
Respijtzorg betekent dat iemand de zorg overneemt van de mantelzorger. Bijvoorbeeld als de mantelzorger op vakantie gaat, of als hij of zij de zorg tijdelijk niet aan kan. Ook logeren of dagopvang is een vorm van vervangende zorg die de mantelzorger ontlast.
De richtlijn ‘Palliatieve zorg voor kinderen’ is een algemene medische richtlijn. ‘Algemeen’ wil zeggen voor alle kinderen met een ziekte of aandoening, niet specifiek een bepaalde groep of bepaalde aandoening. ‘Medisch’ wil zeggen dat het specifiek gaat over hoe symptomen, verschijnselen of klachten behandeld zouden kunnen worden. En dat deze voorgestelde behandeling gebaseerd is op medisch wetenschappelijk onderzoek, dan wel kennis en ervaring van de (medisch)behandelaars.
Bij een somatische aandoening heeft iemand lichamelijke en psychische klachten. Iemand heeft bijvoorbeeld veel pijn en is daar angstig of somber bij.
De taskforce zorgt ervoor dat palliatieve zorg voor kinderen en jongeren sterker wordt vertegenwoordigd binnen de EAPC. Hierdoor kan de EAPC in heel Europa één stem geven voor palliatieve zorg voor alle leeftijdsgroepen. De Taskforce brengt iedereen samen die werkt aan de ontwikkeling en ondersteuning van palliatieve zorg voor kinderen en jongeren.
Het gebruik van de term ‘terminale ziekte’ is vaak verwarrend. Het wordt meestal gebruikt om zowel de kinderen met een levensduurverkortende ziekte aan te duiden, als ook de kinderen met een levensbedreigende ziekte op het moment dat de dood in zicht komt. Sommigen gebruiken de term ‘terminale ziekte’ alleen voor kinderen die in de stervensfase zijn, omdat het moeilijk is om een kind met bijvoorbeeld Cystic Fibrosis of de ziekte van Batten, dat nog in goede doen is, te beschouwen als terminaal ziek
Soms denken mensen dat heftige rouw gelijk staat aan pathologische rouw, maar dat hoeft niet zo te zijn. Rouwen is heel hard werken en dat hoeft niet ongemerkt te gebeuren. Rouwen is bovenal een persoonlijke proces, waarbij het vooral van belang is degene die rouwt niet het gevoel te geven dat hij of zij ‘het’ verkeerd doet. Er is geen protocol voor gezonde rouw.
De volgende 9 ernstige verschijnselen komen vaak voor bij kinderen in de palliatieve fase:
De ‘trage’ vragen ( die geen snel antwoord kennen) zullen daardoor eerder impliciet dan expliciet ter sprake gebracht worden. Men is bezig te overleven en er is niet altijd tijd of ruimte voor bespiegeling.
De wereld blijkt niet veilig, niks en niemand blijkt bescherming te bieden tegen de grootste calamiteiten. Ook God niet. Bij velen roept dit vragen op naar de zin van leven, naar het waarom en waartoe . Vragen of men gestraft wordt of op de proef gesteld. Dit gebeurt niet alleen bij mensen die zich tot een religieuze of levensbeschouwelijke traditie rekenen. Er zijn niet veel mensen bij wie de vragen helemaal niet opkomen naar de zin van wat hen overkomt, de zin van het leven van een kind dat maar zo kort dreigt te zijn en zo getekend door pijn.
Het bewaken van het welbevinden van de patiënt in tijden van crisis is in vele culturen of religies belangrijk. Dit kan betekenen dat je als ouder(s) niet wil dat je kind met het slechte nieuws geconfronteerd wordt. De wijze waarop tegenover het kind daarover gesproken wordt door de zorgprofessional en aan de andere kant door de familie, kan onderling afgesproken worden. Geestelijk verzorgers kunnen daarin handvatten bieden.
De zorg voor jouw kind is gericht op het bevorderen van comfort en niet meer op het veranderen van het ziekteproces. Als een behandeling medisch gezien geen zin meer heeft, of als een (wilsbekwaam) kind behandeling weigert, kan er een moeilijk besluit genomen moeten worden: de behandeling staken, niet starten of beperken. Jullie komen samen tot dit besluit maar uiteindelijk is het de hoofdbehandelaar die deze keuze maakt/moet maken. Uiteraard blijven de zorgverleners zich inzetten zodat uw kind zich zo comfortabel mogelijk voelt.
In de laatste levensfase voel je je misschien hulpeloos en weet je niet goed hoe je je kind kunt helpen. Het belangrijkste wat je in deze fase kunt doen is er zijn voor je kind. Voor de meeste kinderen brengt de aanwezigheid van de ouders het meeste comfort. Met elkaar praten is ook al een hele waardevolle activiteit. Daar lees je in ‘Emoties van je kind’ meer over. Het kan ook zijn dat je kind even wat tijd voor zichzelf nodig heeft of tijd door wil brengen met vriendjes en vriendinnetjes. Probeer zijn of haar wensen te respecteren.
Naast het respecteren van de wensen van je kind zijn er ook een aantal andere dingen die je in deze fase nog kunt doen voor je kind. Hieronder lees je er meer over. Niets van dit alles moet je doen, het zijn ideeën waarvan jij als ouder het beste weet of het bij jou en je gezin past. Bovendien kan het altijd zijn dat het anders loopt dan gepland of dat je kind onverwachts overlijdt. Waarschijnlijk zal je kind je hierin leiden en laten zien wat het nodig heeft.
Het kan voor je kind fijn zijn als je een rustgevende omgeving creëert. Denk aan het dimmen van de lichten en het opzetten van rustgevende muziek. Je aanwezigheid in de ruimte stelt je kind gerust. Het ontvangen van veel bezoek kan vermoeiend zijn, zeker als het gepaard gaat met veel geluid. Het kan helpen om te bedenken wie je wel nog op bezoek wilt hebben. Bijvoorbeeld familieleden of vriendjes en vriendinnetjes die je kind graag wil zien.
Jij als ouder kent je kind het beste en zal zelf goed kunnen inschatten wat je kunt doen om te zorgen dat jouw kind zich comfortabel voelt, zoals het zingen van zijn of haar favoriete liedjes, het opzetten van een televisieprogramma, of het voorlezen van zijn of haar favoriete verhalen. Dit kan ook een boek zijn wat je kind graag hoorde toen hij of zij nog veel jonger was. Dit zorgt voor een veilig gevoel. Soms is het geven van een knuffel of het vasthouden van de hand al voldoende om je kind een comfortabel gevoel te geven.
Complementaire zorg kan hier ook ingezet worden. Denk bijvoorbeeld aan het geven van massages. Bekijk ‘Pijnbestrijding in de laatste levensfase’ voor meer informatie over complementaire zorg.
Veel kinderen willen thuis overlijden, omdat dit vertrouwd en comfortabel aanvoelt. Omringd door familie, vrienden, speelgoed, en huisdieren. Voor ouders kan dit ook prettiger zijn. Sommige kinderen willen in het ziekenhuis of hospice overlijden, omdat ze zich dan veilig en ondersteund voelen door de zorgprofessionals.
Verblijft je kind in de laatste levensfase in het ziekenhuis of in een hospice? En wil je je kind graag meenemen naar huis om daar te overlijden? Bespreek dit dan met de betrokken zorgverleners.
Wij hebben onze dochter mee naar huis genomen, toen bleek dat zij zou komen te overlijden. Dat was niet wat men gewend was en het kostte ook wat overredingskracht, maar het heeft ons wel geholpen in het ‘goed afscheid nemen’. - Ouder
De meeste ouders stellen zich voor dat ze aanwezig zijn als hun kind overlijdt. Toch kan het voorkomen dat je kind (plotseling) overlijdt als je er niet bij bent óf dat je zelf niet aanwezig wilt zijn als het zo ver is. Hier hoef je je niet schuldig over te voelen. Het kan ook zijn dat kinderen zelf wensen hebben over wie ze om hen heen willen hebben op het moment van overlijden. Sommige kinderen willen alleen overlijden of ze wachten juist totdat de mensen die ze het meest liefhebben bij hen zijn.
In de video Met kinderen over de dood praten legt Erna Michiels (kinderoncoloog en coördinator van het Kinder Comfort Team bij het Prinses Máxima Centrum) uit waarom het helpend kan zijn om je kind ‘toestemming’ te geven om te overlijden.
Wat we heel vaak zien is dat kinderen, ook als ze gaan sterven, wachten op toestemming van hun ouders. Dat hebben ze namelijk al hun hele leven gedaan. Als je naar de speeltuin wilde, dan vroeg je toestemming aan je ouders. Dat is met het sterven ook. […] Als het zover is en je denkt dat je kind gaat overlijden, probeer dan bijvoorbeeld te zeggen: ‘Het is goed zo, je mag gaan, ik weet dat je je best hebt gedaan’. We horen vaak achteraf van ouders dat hun kind dan heel rustig werd en kort daarna ook overleed.
- Erna Michiels
Als het sterven nabij is kan er met de naasten afgesproken worden dat er altijd (dag en nacht) iemand aanwezig is bij je kind. Dit noemen we waken. Het betekent niet dat je dagenlang naast het bed moet zitten. Spreek met familie en vrienden af dat je elkaar afwisselt. Wil je meer weten over de waarde van waken, hoe je de waaktijd kunt invullen en wat er gebeurt in de laatste dagen en uren? Lees dan bijvoorbeeld het themaboekje Wat als het einde nabij is.
Sommige zorginstellingen hebben speciale waakmanden of waakdozen. Hier zitten producten in die van pas kunnen komen tijdens het waken, zoals een warme deken, een gedichtenboekje en massageolie. Er zijn ook zorginstellingen die speciale boekjes hebben gemaakt voor bij het waken, zoals bijvoorbeeld Waakboekje: gedichten en gedachten voor bij het waken.
Schrijf je in voor de nieuwsbrief en blijf op de hoogte van het laatste nieuws rondom kinderpalliatieve zorg.