We houden de wet aan voor verlengde jeugdhulp: hulp aan jeugdigen tussen de 18 en 23 jaar.
In verschillende culturen komt direct taalgebruik van de arts over het einde van medische mogelijkheden van de patiënt als een schok over. In verschillende religies kan nooit de arts zeggen of de patiënt dood gaat. Dit is in hun visie voorbehouden aan God/ Allah.
Welke factoren spelen een rol bij de behandeling? Er zijn een groot aantal factoren die een rol spelen bij beslissingen over welke behandeling in de palliatieve fase het meest passend is. Het belang van het kind staat altijd voorop en elk kind dient met waardigheid, respect en privacy behandeld te worden. Zorgverleners overleggen voortdurend met u en met uw kind over de keuze’s en de te nemen stappen. Ze doen dit op een manier die voor u en uw kind begrijpelijk is. Uw mening en wensen en die van uw kind moeten zwaar wegen in afwegingen over alle aspecten van de zorg. Indien nodig biedt men u een second opinion aan.
Bij sommige moslims kan het voorkomen dat men het belangrijk vindt dat de zieke niet te weten komt wat hem of haar mankeert. Zeker als het om een levensbedreigende ziekte gaat. In meer culturen gaat het ‘welzijn’ van de patiënt boven diens (recht op) waarheid. De patiënt wordt beschermd. Dit is helemaal aan de orde als het om een kind gaat. Een woord als ‘kanker’ mag niet vallen.
Doop of ziekenzalving kan voor kind en familie een christelijk ritueel zijn om de onderlinge verbondenheid in liefde tot uiting te brengen en te delen in de verwachting dat deze verbinding tot over de grenzen van het leven standhoudt. De geestelijke verzorging kan hierin een rol vervullen. Maar natuurlijk ligt een geloofsgemeenschap in de buurt nog meer voor de hand, zeker als het kind thuis is.
Close-reading betekent dat een tekst meerdere keren gelezen wordt. Iedere keer wordt er stil gestaan bij een ander leesdoel. Een tekst wordt hierdoor vanuit meerdere perspectieven belicht.
In veel culturen en godsdiensten treft de ziekte van een lid van de familie het geheel. Zo veel mogelijk mensen zijn in moeilijke fases aanwezig. In het ziekenhuis of thuis. Het is hun godsdienstige plicht om ‘er te zijn’. De familie wordt vaak betrokken bij keuzes op medisch-ethisch terrein.
Gezamenlijke besluitvorming is een centraal element binnen de kinderpalliatieve zorg. In de richtlijn kinderpalliatieve zorg is er een hoofdstuk gewijd aan besluitvorming. Hierin wordt een samenvatting gegeven van de bestaande kennis, en er worden 26 aanbevelingen gedaan over de algemene aspecten van het continue proces van gezamenlijke besluitvorming.
Het handvest is een beschrijving van hoe goede kinderpalliatieve zorg er in Europa uit zou moeten zien vanuit perspectief kind, gezin en zorgprofessional.
Hindoestanen kennen vele rituelen die de ziel van de mens begeleiden. Deze voltrekken zich met name in familieverband thuis met de eigen huispandit. Toch kan het goed zijn hiernaar te vragen. De Hindoestanen kennen heel veel afscheidsrituelen die in huiselijke kring voltrokken worden. Het moment van overlijden is zeer belangrijk en moet onmiddellijk gemeld worden aan de huispandit om de te verrichten rituelen te bepalen.
Het hebben en houden van hoop is in veel godsdiensten een godsdienstige plicht. Verlies je de hoop dan zeg je daarmee dat God uiteindelijk niet de touwtjes in handen heeft. In de islam is het een plicht om ook voor een ander de hoop hoog te houden. Beter sterft iemand die denkt dat hij zal genezen – want zijn gemoed zal nog vol verwachting zijn – dan dat iemand zonder hoop en zonder geloof gaat.
Wie ongeneeslijk ziek is en niet meer thuis kan of wil wonen, krijgt in een hospice goede zorg en aandacht in een huiselijke sfeer in de laatste levensfase.
Integraal Kankercentrum Nederland (IKNL) is een onafhankelijk kennisinstituut voor de oncologische en palliatieve zorg.
Voor veel godsdiensten, waaronder de joodse, is het van belang het lichaam na overlijden zo min mogelijk te verstoren.
Anders dan een hospice voor volwassenen, zijn kinderhospices er alleen voor kinderen die doodziek zijn en terminale zorg nodig hebben. Het is een huis waar zieke kinderen korte óf langere tijd kunnen verblijven waardoor ouders en het gezin even rustig op adem kunnen komen terwijl de zorg voor hun kind in professionele handen is.
Een verpleegkundig kinderzorghuis is een huis waar zieke kinderen/jongeren van 0 tot en met 18 jaar, vaak met complexe zorgvragen, (tijdelijk) kunnen verblijven of logeren. De verzorging en verpleging die 24 uur per dag, 7 dagen per week wordt gegeven, staat helemaal in het teken van wat een kind nodig heeft om ondanks de ziekte of beperking zich prettig te voelen.
Een ziekte die hoogstwaarschijnlijk zal uitlopen op een vroegtijdige dood, maar waarbij ook de kans bestaat op langdurig overleving tot aan de volwassen leeftijd.
Aandoening waarbij het kind meestal vroegtijdig dood gaat.
Bijvoorbeeld dat een kind met een kaal hoofd op school snel te horen zal krijgen wat hij of zij heeft.
In het symbool dat voor ouders betekenis heeft, zoals de vlinder, een vogeltje, een libelle, etc., dat zich op specifieke momenten aan de familie laat zien. Maar ook door middel van storingen in elektrische apparaten als de tv of dvd-speler. Deze ervaringen hebben grote betekenis voor de personen die ze meemaken, maar worden niet vanzelfsprekend met buitenstaanders gedeeld uit angst daarin afgewezen te worden.
Voor moslims kan het zinvol zijn om te verwijzen naar of contact op te nemen met een imam om met recitaties uit de koran de overgang van de ziel naar het paradijs zo makkelijk mogelijk te maken. Deze gebeden en recitaties zijn echter geen noodzakelijk ritueel i.t.t. de begrafenisrituelen. In de islam is het belangrijk dat mensen uit de geloofsgemeenschap een rituele wassing , vergezeld door Koranrecitaties, verrichten en het lichaam in een speciaal gewaad wikkelen. Van te voren afstemming over wie wat doet, is gewenst.
Er zijn ook vele niet-godsdienstige afscheidsrituelen, die in veel gevallen spontaan ontstaan, Kinderen en ouders zoeken soms eigen rituelen uit. Bv het samen kijken van de babyfoto’s en herinneringen ophalen aan de vroege kinderjaren.
Weliswaar schrijft de islam voor dat het lichaam in een staat van heelheid aan Allah zou moeten worden teruggegeven, maar het leven gaat altijd voor de leer. Als het leven van een ander in het geding is, is ook orgaandonatie bij leven mogelijk. Op al deze gebieden bestaat echter in de persoonlijke beleving van mensen grote weerstand.
Met partners worden in dit stuk bedoeld: professionals / organisaties / vrijwilligers / bestuurders / patiënten en naasten.
Regio Utrecht betreft de regio’s Noordwest Veluwe, Eemland, Utrecht stad, Noordwest-, Zuid- en Zuidoost Utrecht en Rivierengebied.
Regio Zuidoost betreft de regio’s Oost-Veluwe, Zutphen, Achterhoek, De Liemers, Arnhem, Gelderse Vallei, Zuid-Gelderland, Noordelijke Maasvallei. Oss-Uden-Veghel en ’s Hertogenbosch-Bommelerwaard.
Regio Holland Rijnland betreft de regio’s Zuid-Holland Noord, Midden-Holland, Haaglanden en Delft-Westland-Oostland.
Respijtzorg betekent dat iemand de zorg overneemt van de mantelzorger. Bijvoorbeeld als de mantelzorger op vakantie gaat, of als hij of zij de zorg tijdelijk niet aan kan. Ook logeren of dagopvang is een vorm van vervangende zorg die de mantelzorger ontlast.
De richtlijn ‘Palliatieve zorg voor kinderen’ is een algemene medische richtlijn. ‘Algemeen’ wil zeggen voor alle kinderen met een ziekte of aandoening, niet specifiek een bepaalde groep of bepaalde aandoening. ‘Medisch’ wil zeggen dat het specifiek gaat over hoe symptomen, verschijnselen of klachten behandeld zouden kunnen worden. En dat deze voorgestelde behandeling gebaseerd is op medisch wetenschappelijk onderzoek, dan wel kennis en ervaring van de (medisch)behandelaars.
Bij een somatische aandoening heeft iemand lichamelijke en psychische klachten. Iemand heeft bijvoorbeeld veel pijn en is daar angstig of somber bij.
De taskforce zorgt ervoor dat palliatieve zorg voor kinderen en jongeren sterker wordt vertegenwoordigd binnen de EAPC. Hierdoor kan de EAPC in heel Europa één stem geven voor palliatieve zorg voor alle leeftijdsgroepen. De Taskforce brengt iedereen samen die werkt aan de ontwikkeling en ondersteuning van palliatieve zorg voor kinderen en jongeren.
Het gebruik van de term ‘terminale ziekte’ is vaak verwarrend. Het wordt meestal gebruikt om zowel de kinderen met een levensduurverkortende ziekte aan te duiden, als ook de kinderen met een levensbedreigende ziekte op het moment dat de dood in zicht komt. Sommigen gebruiken de term ‘terminale ziekte’ alleen voor kinderen die in de stervensfase zijn, omdat het moeilijk is om een kind met bijvoorbeeld Cystic Fibrosis of de ziekte van Batten, dat nog in goede doen is, te beschouwen als terminaal ziek
Soms denken mensen dat heftige rouw gelijk staat aan pathologische rouw, maar dat hoeft niet zo te zijn. Rouwen is heel hard werken en dat hoeft niet ongemerkt te gebeuren. Rouwen is bovenal een persoonlijke proces, waarbij het vooral van belang is degene die rouwt niet het gevoel te geven dat hij of zij ‘het’ verkeerd doet. Er is geen protocol voor gezonde rouw.
De volgende 9 ernstige verschijnselen komen vaak voor bij kinderen in de palliatieve fase:
De ‘trage’ vragen ( die geen snel antwoord kennen) zullen daardoor eerder impliciet dan expliciet ter sprake gebracht worden. Men is bezig te overleven en er is niet altijd tijd of ruimte voor bespiegeling.
De wereld blijkt niet veilig, niks en niemand blijkt bescherming te bieden tegen de grootste calamiteiten. Ook God niet. Bij velen roept dit vragen op naar de zin van leven, naar het waarom en waartoe . Vragen of men gestraft wordt of op de proef gesteld. Dit gebeurt niet alleen bij mensen die zich tot een religieuze of levensbeschouwelijke traditie rekenen. Er zijn niet veel mensen bij wie de vragen helemaal niet opkomen naar de zin van wat hen overkomt, de zin van het leven van een kind dat maar zo kort dreigt te zijn en zo getekend door pijn.
Het bewaken van het welbevinden van de patiënt in tijden van crisis is in vele culturen of religies belangrijk. Dit kan betekenen dat je als ouder(s) niet wil dat je kind met het slechte nieuws geconfronteerd wordt. De wijze waarop tegenover het kind daarover gesproken wordt door de zorgprofessional en aan de andere kant door de familie, kan onderling afgesproken worden. Geestelijk verzorgers kunnen daarin handvatten bieden.
De zorg voor jouw kind is gericht op het bevorderen van comfort en niet meer op het veranderen van het ziekteproces. Als een behandeling medisch gezien geen zin meer heeft, of als een (wilsbekwaam) kind behandeling weigert, kan er een moeilijk besluit genomen moeten worden: de behandeling staken, niet starten of beperken. Jullie komen samen tot dit besluit maar uiteindelijk is het de hoofdbehandelaar die deze keuze maakt/moet maken. Uiteraard blijven de zorgverleners zich inzetten zodat uw kind zich zo comfortabel mogelijk voelt.
Wanneer je als arts advies of steun zoekt bij vragen over levenseindezorg bij een kind, kun je terecht bij het Artsensteunpunt Levenseinde Kinderen. Met één telefoontje sta je in verbinding met een multidisciplinair team van experts die jou graag bijstaan. Zo kun je vragen stellen over het proces rond besluitvorming, over behandelbeperkingen of over de medische uitvoering van handelingen. De experts luisteren, adviseren en denken met je mee. Ook wanneer je geen advies zoekt, maar behoefte hebt aan een luisterend oor, kun je bellen naar het Artsensteunpunt.
Het Artsensteunpunt Levenseinde Kinderen biedt laagdrempelige ondersteuning bij vragen waar artsen tegenaanlopen in de praktijk van levenseindezorg bij kinderen van 0 tot 23 jaar. In dit steunpunt zitten experts met verschillende achtergronden, zoals artsen, juristen, ethici en geestelijk verzorgers. Allemaal hebben zij ervaring en affiniteit met levenseindevraagstukken bij kinderen.
Als je op zoek bent naar een onafhankelijke arts in het kader van levensbeëindiging bij een pasgeborene of een kind van 1-12 jaar, kun je ook naar het Artsensteunpunt bellen. Waar je vervolgens verder wordt geholpen bij het organiseren van het onafhankelijk oordeel.
Wanneer je belt naar het Artsensteunpunt Levenseinde Kinderen word je eerst te woord gestaan door een medewerker van het Kenniscentrum Kinderpalliatieve Zorg. Vervolgens word je in contact gebracht met (een van) de Steunpuntartsen, afhankelijk van je vraag en behoefte. Voor juridische en ethische vragen zijn ook experts beschikbaar.
Op deze pagina vind je verdere uitleg over de dienstverlening van het Artsensteunpunt.
Twijfel je om contact op te nemen?Bel gerust, de experts uit het Artsensteunpunt staan voor je klaar. Geen vraag is ongewoon.
Telefonisch te bereiken voor artsen via 06 - 256 50 848, van ma-vr tussen 9:00 en 17:00 uur.
Je kunt als arts terecht bij het Artsensteunpunt voor informatie of (collegiaal) advies over kinderpalliatieve zorg en beslissingen rond het levenseinde. Denk hierbij aan onderwerpen als:
Naast advies kun je als arts ook bij het Artsensteunpunt terecht voor steun en emotionele support. Bijvoorbeeld wanneer je wilt praten over het proces rondom of verloop van het levenseinde van een kind. Er wordt een luisterend oor geboden voor jouw verhaal.
Ook advies en steun rondom actieve levensbeëindiging (Regeling LP/LK)
Vanwege de recente ontwikkelingen met betrekking tot actieve levensbeëindiging wordt hier uitgelicht dat je hierover ook terecht kunt bij het Artsensteunpunt. Per 1 februari 2024 is de huidige Regeling beoordelingscommissie late zwangerschapsafbreking (LZA) en levensbeëindiging pasgeborenen (LP) uitgebreid met de groep kinderen van 1 tot 12 jaar (LK). Deze Regeling, afgekort als Regeling LZA/LP/LK, kan vragen oproepen, bijvoorbeeld over het proces van besluitvorming, de communicatie met kind en ouders en de te volgen stappen. Je kunt bij het Artsensteunpunt terecht voor advies over deze Regeling, specifiek met betrekking tot levensbeëindiging bij pasgeborenen en kinderen van 1 tot 12 jaar. Wanneer de mogelijkheid van actieve levensbeëindiging in je praktijk speelt, kun je als arts contact opnemen voor een oriënterend gesprek hierover. Ook kun je bellen voor steun en emotionele support, als je wilt napraten over een traject of je hart wilt luchten.
Er kunnen geen rechten worden ontleend aan advies of steun dat wordt gegeven. Het is een zelfstandig besluit van de arts die het Artsensteunpunt raadpleegt om het advies van de Steunpuntarts op te volgen of naast zich neer te leggen.
Wanneer actieve levensbeëindiging bij een pasgeborene of kind aan de orde komt, kun je als behandelend arts het Artsensteunpunt inschakelen voor het organiseren van een onafhankelijk oordeel. Deze collega-arts denkt met je mee over de vraag of levensbeëindiging in dit geval een passende optie zou kunnen zijn. Op deze manier wordt tegemoetgekomen aan de zorgvuldigheidseis uit de Regeling. En ook aan de behoefte van artsen aan inbreng van palliatieve expertise voordat zij een medische beslissing rond het levenseinde van een kind nemen. De arts uit het Artsensteunpunt zal de uitvoering van de actieve levensbeëindiging niet van de behandelend arts overnemen.
Bij het onafhankelijk oordeel in het kader van de Regeling levensbeëindiging pasgeborenen en kinderen 1-12 jaar, behoudt de behandelend arts de eigen professionele verantwoordelijkheid. De Steunpuntarts geeft een oordeel, maar is niet medeverantwoordelijk voor het besluit van de behandelend arts. De behandelend arts neemt een zelfstandige beslissing ten aanzien van het oordeel van de Steunpuntarts. Het oordeel van de Steunpuntarts is niet bindend, maar het oordeel heeft wel meer waarde dan de ‘standaard’-adviezen van het Artsensteunpunt (vergelijk hierboven bij advies en steun). Het onafhankelijke oordeel van de Steunpuntarts is namelijk juist bedoeld voor de behandelend arts om te reflecteren op het eigen oordeel.
Heb je als arts hulp nodig bij daadwerkelijke uitvoering van zorg, dan zijn er andere en betere kanalen voor deze ondersteuning. Je kunt hiervoor bellen naar het Artsensteunpunt, en zult dan via het Artsensteunpunt in contact gebracht worden met het Kinder Comfort Team van één van de academische kinderziekenhuizen in Nederland of van het Prinses Máxima Centrum voor Kinderoncologie.
Meer informatie over actieve levensbeëindiging vind je op deze pagina.
Schrijf je in voor de nieuwsbrief en blijf op de hoogte van het laatste nieuws rondom kinderpalliatieve zorg.