Handvatten krijgen om de emotionele aspecten een betere plaats te geven.
Anne Verheijen (30) en Anne Wever (34), beiden werkzaam bij de kindergeneeskunde in het MosaKids Kinderziekenhuis van het Maastricht UMC+, hebben vrijwillig gekozen voor een stage bij Hans Kling, Hoofd Dienst Geestelijke Verzorging (DGV) en zijn afdeling. Anne V. vanuit haar opleiding tot kinderarts en kinderarts Anne W. vanuit haar fellowship Sociale Pediatrie. Anne W.: ‘Voor ons beiden is het geen standaard onderdeel van de opleiding, maar we zien dagelijks de toegevoegde waarde van de DGV. Zij ondersteunen ons in complexe casussen en dat heeft ons getriggerd om meer van hun vakgebied te willen leren.'
In een korte tijd - Anne V. heeft drie weken stagegelopen en Anne W. één week - hebben ze veel waardevolle lessen geleerd. Met name hoe ze er nog beter kunnen zijn voor de patiënt en hun ouders, op momenten dat de medische benadering tekortschiet en er geen oplossingen meer zijn binnen de medische kennis. ‘We durven ons zeker niet een 'Geestelijk Verzorger-light' te noemen’, aldus Anne V., ‘maar we hebben absoluut handvatten gekregen, waardoor de emotionele aspecten ook een betere plaats mogen, zelfs moeten krijgen in de spreekkamer! En dat is juist wat ons energie en inspiratie geeft en ons werk zo waardevol maakt.’ In dit artikel delen Anne Verheijen en Anne Wever hun ervaringen.
Eigen blinde vlekken worden zichtbaar
Anne Wever: ‘Mijn collega's waren behoorlijk verrast toen ik besloot voor een stage bij DGV. Zelfs binnen het ziekenhuis heerst er nog steeds een verkeerd beeld over dit vakgebied. Men ziet GV doorgaans als de rol van een dominee die ziekenzorg verleent. ‘Waarom zou je daar stage gaan lopen? Je hebt toch niets met het geloof?’ Nadat ik mijn keuze toelichtte, begrepen ze het wel.’ ‘Sterker nog, ze werden zelf ook enthousiast, zeker nadat ik een presentatie had gegeven over wat ik heb geleerd van mijn stage’, aldus Anne Verheijen. ‘Weet je, het is juist ontzettend waardevol om een kijkje te nemen in een ander vakgebied. En dat hoeft echt geen maanden te duren.’ Anne W: ‘Ik heb maar vier dagen meegelopen en al ervaren dat door een bredere blik te werpen, je eigen blinde vlekken duidelijker zichtbaar worden. In het begin van de opleiding kijkt er altijd wel iemand mee, maar naarmate je zelfstandiger wordt, blijf je meer in je eigen cocon zitten. Anne en ik hebben beiden interesse in de GV, maar ik kan me ook voorstellen dat je deze ervaring wilt opdoen in de fysiotherapie of psychologie, daar waar jouw interesse naar uitgaat. Of misschien wil je juist meekijken en leren van je eigen collega's. Hoe voert mijn collega bijvoorbeeld een moeilijk gesprek over slecht nieuws?
We hebben allemaal als doel om de beste zorg te bieden aan onze patiënten en hun ouders en er zijn verschillende manieren om dit te bereiken. Door open te staan voor andere benaderingen, heb je de mogelijkheid om voortdurend te leren en te groeien.’
Respect
Anne V.: ‘Mijn perceptie van GV is niet ingrijpend veranderd. Aangezien we al veel hebben samengewerkt, hadden we al een duidelijk beeld van hun taken en verantwoordelijkheden. Maar nu hebben we echt de diepte van het vak gezien en kunnen ervaren welke benadering verlichting kan brengen. We hebben veel gespiegeld en daarvan geleerd. Hoe bouw je een moeilijk gesprek op? Waarom doe je dat op die specifieke manier? Stel die ene vraag, die voor velen van ons ongemakkelijk voelt. Ook de samenwerking na de stage gaat zoveel makkelijker. Je loopt even binnen als je advies nodig hebt of plant een gezamenlijk consult. ‘En,’ voegt Anne W. toe, ‘we hebben allebei zoveel meer respect gekregen voor het werk dat zij doen. Arts en kinderarts zijn is heftig, maar GV bij kinderen, is echt nog veel zwaarder. Zij komen de hele dag in aanraking met schrijnende en verdrietige situaties. Ze voeren gesprekken, waarin ze actief vragen naar de pijn en verdragen deze met de patiënt mee. Om dit werk langdurig te kunnen uitvoeren, moet je jezelf goed kennen en precies weten waar je persoonlijke grenzen liggen.’
Linker- en rechterhersenhelft allebei nodig
De linkerhersenhelft van mensen wordt geassocieerd met strategie, rationaliteit en logica. Artsen zijn getraind om problemen op te lossen, symptomen te analyseren, diagnoses te stellen, behandelplannen op te stellen, medische procedures uit te voeren enzovoort. Het is dus voornamelijk de linkerhersenhelft, die in hun professionele leven wordt aangesproken en dominant is. Anne W. gaat hier verder op in. ‘Maar artsen worden ook vaak geconfronteerd met onzekerheid of verlies en dan hebben we ook de ‘rechterhersenhelft’ nodig. Gewoon nabij zijn, zonder iets op te kunnen of willen lossen, het opmerken en begrijpen van non-verbale signalen, inleven in de emoties van anderen en het creëren van een ondersteunende en vertrouwensvolle omgeving. Een evenwichtige benadering van zowel de linker- als de rechterhersenhelft is van cruciaal belang in ons werk. Tijdens de stage hebben we vooral veel geleerd op het gebied van empathie en communicatie, dus de focus op de rechterhersenhelft. Als arts moet je durven vragen naar emoties, de moeilijke vragen stellen en het onoplosbare benoemen. Ik had zeker al aandacht voor emoties in de spreekkamer, maar na de stage voelen ik nog meer de ruimte om de verdieping in te gaan. ‘Ik zie dat je heel erg geschrokken bent van dit gesprek…’. Het nemen van de tijd hiervoor en pas daarna overgaan op bijvoorbeeld een behandelplan. ‘Ik ben van nature best een prater, dus voor mij was de functie van een stilte, ook een eye opener’, aldus Anne V. ‘Ik zag dat een echte stilte vaak wordt gevolgd door een overvloed aan waardevolle informatie. En er is best moed voor nodig om een wezenlijke stilte te laten vallen!’ Anne W samenvattend: ‘Ik denk dat we dingen die we onbewust al deden zijn uitvergroot en dat we die nu door de stage bewuster inzetten en toepassen. En het besef dat we het niet mooier moeten maken dan het is! In de spreekkamer zijn we geen GV, maar we moeten wel in staat zijn om zowel rationele beslissingen te nemen als empathisch en communicatief te zijn in de zorg voor onze patiënten. Voor artsen zijn de competenties die gekoppeld zijn aan de rechterhersenhelft best een uitdaging, maar we kunnen het zeker, we mogen het ook doen, we moeten het doen.’
Keuzes vanuit liefde in plaats van angst
Anne W: ‘Als artsen ervaren we allemaal wel eens momenten van machteloosheid, frustratie of verdriet, wanneer we geen oplossingen meer hebben. Dagelijks moeten we vele beslissingen nemen van verschillende complexiteitsniveaus. Variërend van de keuze om wel of niet te starten met een medicijn met bijwerkingen tot het stoppen van een behandeling, en alles daartussenin. Tijdens de stage hebben we gezien dat het zorgvuldig begeleiden van het keuzeproces een positief effect kan hebben op de acceptatie van de uitkomst van de keuze. Door, liefst samen met DGV, met ouders alle mogelijke uitkomsten van een beslissing te overwegen en ook de emotionele aspecten te benoemen… ‘wat doet het met jou als je daarvoor kiest?’, zijn ouders beter in staat de keuze te maken. Bij DGV noemen ze dat keuzes maken vanuit liefde in plaats van angst. Dit verkleint de kans dat ouders achteraf schuldgevoelens hebben, omdat ze denken dat ze de verkeerde keuze hebben gemaakt. Ik geloof dat zo'n zorgvuldig keuzeproces, waarbij alle aspecten worden benoemd en besproken, ook voor ons als zorgverleners beter is. We kunnen zeggen: ‘Zelfs al hadden we nu geen medische oplossing meer, ik heb er toch kunnen zijn voor de patiënt en de ouders.’ Op de lange termijn is dit ook belangrijk voor ons eigen welzijn.’
Vergroten van het plezier in het vak
Anne V. ‘Omdat ik drie weken heb stagegelopen had ik ook echt de tijd om relatief veel tijd met de patiënt door te brengen Gewoon naast iemand zijn bed zitten en vragen: ‘He, hoe gaat het nu echt met je?’. Een kleine vraag die, als je er de tijd voor neemt en echt luistert, een groot antwoord kan opleveren. Tot mijn verbazing merkte ik dat in korte tijd diepe en waardevolle gesprekken heel goed mogelijk zijn. ‘Ja, ik herken dat!’, voegt Anne W. toe. ‘Zelfs in die paar dagen is me dat al opgevallen. Het bracht me aan het denken... In de spreekkamer stel ik dezelfde vraag, maar met een witte jas aan, komt er toch een ander soort antwoord. Terwijl ik dezelfde persoon ben! Hoe kunnen we deze ervaring meenemen naar de spreekkamer? ‘Ideaal gezien zou je 's ochtends in je witte jas visite lopen en het spreekuur doen, om vervolgens aan het einde van de middag je witte jas uit te trekken en opnieuw de ronde te doen’, oppert Anne V. ‘Proberen tijdloos te zijn - ook al is GV dat niet, ze stralen wel tijdloosheid uit - bewust aandacht schenken, de ander laten vertellen, zelf niets meenemen en alleen maar willen spiegelen. Anne W.: ‘Zou het echt zitten in het uitdoen van de witte jas? Dit is iets wat we zeker uit moeten gaan zoeken. Het zal in ieder geval de arts-patiëntrelatie verbeteren. Door onder andere een toename van administratieve zaken besteden artsen steeds minder tijd aan de patiënt. Maar juist het contact met de patiënt, de betekenisvolle gesprekken, is waarom ik voor dit vak heb gekozen. Het ondersteunen van mensen, echt helpen, hoeft niet altijd medisch te zijn - misschien juist niet. Het zijn deze aspecten waar ik energie, inspiratie en werkplezier uit haal, en die ons vak zo leuk en bijzonder maken.’
Anne W tot slot: ‘Als kinderarts en als mens zijn we gegroeid door deze stage bij DGV. Misschien hebben we geen grote nieuwe dingen geleerd, maar we hebben zeker de meerwaarde gezien van bewust en actief vragen stellen en luisteren en emoties te achterhalen en benoemen. We zijn nu druk bezig met oefenen om vanuit dit punt verder te groeien. Een kijkje nemen in de keuken van een andere discipline? Doen, het levert alleen maar op!’
Illustraties door Maartje Santema