“Mijn zoon kan mij niet vertellen dat hij pijn heeft. Ik moet het aan zijn gedrag aflezen”
Mensen met (zeer) ernstige verstandelijke en meervoudige beperkingen ((Z)EVMB) kunnen niet vertellen hoe het met ze gaat. Toch weten ouders, verzorgers en zorgprofessionals vaak precies hoe zij zich voelen, soms zelfs zonder duidelijke signalen. Deze gevoelsmatige en intuïtieve kennis heet tacit knowledge. Het is een vorm van weten die moeilijk onder woorden te brengen is. In het onderzoeksproject ‘Tacit knowledge: een kwalitatieve studie naar het gebruik en de overdraagbaarheid van impliciete kennis in de zorg en ondersteuning voor mensen met (Z)EVMB‘ (Amsterdam UMC) is tacit knowledge bij (Z)EVMB wetenschappelijk beschreven en onderzocht.
Wat is tacit knowledge?
Tacit knowledge is een vorm van weten die moeilijk onder woorden te brengen is. Je ontwikkelt het door veel ervaring op te doen met een bepaalde situatie. Dat kan gaan over van alles: autorijden, een chirurgische operatie uitvoeren, en ook het zorgen voor iemand met (Z)EVMB. Dankzij tacit knowledge kun je gedachteloos ‘normale routines’ uitvoeren. Maar je herkent ook de kleinste afwijkingen van het normale en kunt hierdoor bekwaam reageren op een plotselinge, onverwachte gebeurtenis.
Waarom is het zo waardevol?
Iemand met (Z)EVMB kan niet duidelijk aangeven hoe hij zich voelt. Tacit knowledge helpt om subtiele signalen te begrijpen en te weten wat op een bepaald moment nodig is. Dat geeft niet alleen een extra betekenis aan je contact met iemand met (Z)EVMB, ook de acties die eruit volgen, het doen wat nodig is, komen de zorg ten goede.
Hoe krijg je het?
Tacit knowledge bouw je op in een langdurige relatie met iemand met (Z)EVMB. Een relatie waarin je je met elkaar verbonden voelt en waarin je op elkaar afgestemd bent. Om tacit knowledge op te bouwen over iemand met (Z)EVMB, is het heel belangrijk om goed naar diegene te kijken, te luisteren en je gevoel te laten spreken, zodat je de juiste signalen oppikt en ze goed interpreteert.
Hoe deel je het?
Het filmen van bepaalde uitdrukkingen of gedrag van iemand met (Z)EVMB en deze opnames bespreken en interpretaties delen, kan helpen om tacit knowledge te delen met anderen. Vertel daarbij wat je ziet, voelt en denkt. Als tacit knowledge binnen een zorgteam wordt gebruikt, dan helpt het als er een vertrouwde en veilige werkomgeving is. Een plek waar tacit knowledge serieus wordt genomen en waar ruimte is om dit soort intuïtieve kennis met elkaar te bespreken.
Wat zijn de valkuilen en hoe vermijd je die?
Omdat tacit knowledge zo persoonlijk is, kan een signaal verkeerd worden begrepen. Daarom is het belangrijk om met anderen te blijven praten over hoe je iets aanpakt en interpreteert. Tot slot kan het een uitdaging zijn om tacit knowledge vast te leggen en over te dragen, omdat het vaak impliciet en persoonlijk is, en niet gemakkelijk te verwoorden. Ook als ervoor gekozen is om signaleringsplannen te maken op basis van tacit knowledge, moeten deze signalen ter discussie blijven staan.
Tacit knowledge magazine
Het Amsterdam UMC deed onderzoek naar tacit knowledge: ‘Tacit knowledge: een kwalitatieve studie naar het gebruik en de overdraagbaarheid van impliciete kennis in de zorg en ondersteuning voor mensen met (Z)EVMB’. Op de website van het ZEVMB-kenniscentrum vind je de gepubliceerde artikelen en samenvattingen van de deelstudies. Ook lees je hier meer informatie over het onderzoeksproject. Nog te verschijnen artikelen en samenvattingen worden in de loop der tijd toegevoegd: www.zevmb.nl/tacitknowledge. Hier kun je ook het ‘Tacit knowledge magazine’ lezen. In dit magazine worden wetenschappelijke inzichten over tacit knowledge op toegankelijke wijze gedeeld - wat het is, hoe je het kunt ontwikkelen en waarom het van onschatbare waarde is in de zorg voor mensen met (Z)EVMB. Je vindt er praktische tips voor ouders, zorgmedewerkers en medisch professionals, gebaseerd op het onderzoeksproject van het Amsterdam UMC.